Δευτέρα 24 Οκτωβρίου 2011

Συμβολή στην προετοιμασία για το διαγώνισμα της Τρίτης




4ο Γενικό Λύκειο Χαλκίδας

Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας

Γ΄Τάξη (Θεωρητική Κατεύθυνση)

Από την αγροτική οικονομία στην αστικοποίηση

Γ΄ Οι οικονομικές εξελίξεις κατά τον 20ο αιώνα


·        Σχεδιαγράμματα - Ερωτήσεις – Απαντήσεις
·        Θέματα Πανελληνίων εξετάσεων

Συμβολή στην προετοιμασία για το διαγώνισμα της Τρίτης

Οδηγία: οι σημειώσεις δεν υποκαθιστούν το βιβλίο, απλά προσπαθούν να βοηθήσουν στην πιο εύκολη κατανόησή του
        
                                                      
                                                                                                                                                    καλό διάβασμα











1. Αγροτικό ζήτημα 
Ερωτήσεις – Απαντήσεις (είτε ολόκληρες είτε με σχεδιάγραμμα)                                                                                
1.1. Πώς ορίζεται η έννοια αγροτική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα στις αρχές του 20ου  αιώνα;
1.Κατάργηση των μεγάλων ιδιοκτησιών
2.Κατάτμηση των αξιοποιήσιμων εδαφών σε μικρές παραγωγικές μονάδες
Οι μικρές οικογενειακές παραγωγικές μονάδες ανταποκρίνονταν καλύτερα στις νέες παραγωγικές και κοινωνικές συνθήκες.
1.2. Γιατί στον ελληνικό χώρο το πρόβλημα της έγγειας ιδιοκτησίας δε γνώρισε μέχρι το 1864 και κυρίως μέχρι το 1881 τις εντάσεις που παρατηρήθηκαν σε άλλα ευρωπαϊκά και βαλκανικά κράτη;
Η προοδευτική διανομή των εθνικών γαιών που προέκυψαν από τον επαναστατικό αγώνα του 1821­-28 δημιούργησε πλήθος αγροτών με μικρές ή μεσαίες ιδιοκτησίες. Τα λίγα εναπομείναντα τσιφλίκια δεν προκαλούσαν ιδιαίτερο πρόβλημα.
1.3. Με ποιο τρόπο η διεύρυνση του ελληνικού κράτους με τα Επτάνησα 1864, την Άρτα και τη Θεσσαλία 1881 έφερε στο προσκήνιο το ζήτημα της μεγάλης ιδιοκτησίας και ποιες είναι οι εξελίξεις σ΄ αυτό το θέμα μέχρι το 1913;
·         1864 - 1913
 Η διεύρυνση του κράτους 1864, 1881 έφερε στο προσκήνιο το ζήτημα της μεγάλης ιδιοκτησίας
·         Πλούσιοι Έλληνες του εξωτερικού
 αγόρασαν τα τσιφλίκια της Θεσσαλίας (και έγιναν οι νέοι τσιφλικάδες)
Οι νέοι τσιφλικάδες
1. διατήρησαν τον αναχρονιστικό θεσμό των κολίγων
2. κερδοσκόπησαν πάνω στην τιμή του σιταριού
3. Επιδίωξαν να επιβληθούν υψηλοί δασμοί στο εισαγόμενο σιτάρι από τη Ρωσία
4. Με αυτό τον τρόπο ήθελαν να διαμορφώνονται υψηλές τιμές για τη ντόπια παραγωγή, το εγχώριο σιτάρι
5. Μερικές φορές προκαλούσαν τεχνητές ελλείψεις σιταριού στην αγορά
·         Συνέπειες από τις πρακτικές των νέων τσιφλικάδων
 Οι πρακτικές αυτές, η συμπεριφορά αυτή δηλαδή, των μεγαλογαιοκτημόνων  
δημιουργούσαν εντάσεις που
οδήγησαν στην ψήφιση νόμων 1907 για την
απαλλοτρίωση των μεγάλων γαιοκτησιών:
η εκάστοτε ελληνική κυβέρνηση μπορεί να απαλλοτριώνει μεγάλες ιδιοκτησίες, ώστε να μπορεί να τις διανέμει σε ακτήμονες.
Η εφαρμογή των σχετικών νόμων αποδείχθηκε δύσκολη
Οι τριβές που προκλήθηκαν προκάλεσαν συγκρούσεις (Κιλελέρ 1910).
Το πρόβλημα έγινε πιο περίπλοκο μετά τους βαλκανικούς πολέμους.
Μέσα στα νέα όρια της χώρας υπήρχαν πλέον και μουσουλμάνοι ιδιοκτήτες τεράστιων εκτάσεων.
1.4. Τι προβλέπανε οι νόμοι που ψηφίστηκαν το 1907 σχετικά με τη μεγάλη γαιοκτησία και ποια υπήρξε η τύχη τους μέχρι το 1913;
Ψήφιση νόμων 1907 για την
απαλλοτρίωση των μεγάλων γαιοκτησιών:
η εκάστοτε ελληνική κυβέρνηση μπορεί να απαλλοτριώνει μεγάλες ιδιοκτησίες, ώστε να μπορεί να τις διανέμει σε ακτήμονες.
Η εφαρμογή των σχετικών νόμων αποδείχθηκε δύσκολη
Οι τριβές που προκλήθηκαν προκάλεσαν συγκρούσεις (Κιλελέρ 1910).
Το πρόβλημα έγινε πιο περίπλοκο μετά τους βαλκανικούς πολέμους.
Μέσα στα νέα όρια της χώρας υπήρχαν πλέον και μουσουλμάνοι ιδιοκτήτες τεράστιων εκτάσεων
1.5. Ποιος ήταν ο στόχος και τα αποτελέσματα της πολιτικής Βενιζέλου για την ολοκλήρωση της αγροτικής μεταρρύθμισης;
·         1917: Ολοκλήρωση της αγροτικής μεταρρύθμισης: Ψήφιση 1917 και εφαρμογή (κυρίως 1923 ­– 1925) σχετικών νόμων.
Έγινε στη διάρκεια του Α΄ παγκοσμίου πολέμου, στη δύσκολη περίοδο του εθνικού διχασμού
1917: Η κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη αποφάσισε την ολοκλήρωση της αγροτικής μεταρρύθμισης: Ψήφισε σχετικούς νόμους
·         Διπλός στόχος των σχετικών νόμων: εθνικός και κοινωνικός:
α. Στήριξη και πολλαπλασιασμός των ελληνικών ιδιοκτησιών γης στις νέες περιοχές (εθνικός στόχος)
β. Αποκατάσταση των προσφύγων και πρόληψη κοινωνικών εντάσεων στον αγροτικό χώρο (κοινωνικός στόχος).
·         Σπουδαιότητα και αποτελεσματικότητα της νομοθεσίας
Με βάση τα νομοθετήματα Βενιζέλου
έγινε δυνατή η απαλλοτρίωση των μεγάλων γαιοκτησιών μετά το Μικρασιατικό Πόλεμο 1922.
Τότε υπήρχε μεγάλη ανάγκη να αποκατασταθούν οι πρόσφυγες από τη Μ. Ασία και
το κράτος ήταν υποχρεωμένο να ενδιαφερθεί για το οξύτατο αυτό πρόβλημα.
Ποσοτικά μεγέθη της απαλλοτρίωσης - αναδιανομής
85% των καλλιεργήσιμων εκτάσεων στη Μακεδονία
68%                                               στη Θεσσαλία    
40%  του συνόλου της καλλιεργήσιμης γης της χώρας
·         Η αγροτική μεταρρύθμιση
ολοκληρώθηκε κάτω από την πίεση του προσφυγικού προβλήματος
οδήγησε την αγροτική οικονομία της χώρας σε καθεστώς μικροϊδιοκτησίας
1.5. Ποια προβλήματα ανέκυψαν μετά την ολοκλήρωση της αγροτικής μεταρρύθμισης;
Εμφάνιση νέων προβλημάτων. Οι μικροκαλλιεργητές δυσκολεύονταν να εμπορευματοποιήσουν την παραγωγή τους. Έπεφταν συχνά θύματα των εμπόρων
Για να στηριχτούν οι αγρότες
Ιδρύθηκε η Αγροτική Τράπεζα, κρατικοί οργανισμοί παρέμβασης και παραγωγικοί συνεταιρισμοί.
Το αγροτικό ζήτημα αποκτά νέο περιεχόμενο. Δεν προκάλεσε όμως εντάσεις όπως συνέβη σε άλλες χώρες.
                                                                                               
Θέμα Πανελληνίων 2008 4 Ιουλίου
Πώς εξελίχθηκε το αγροτικό ζήτημα στην περιοχή της Θεσσαλίας κατά το διάστημα 1881-1913; Μονάδες 13/100


2.  Τα πρώτα βήματα του εργατικού κινήματος
2.1. Σε ποια κατάσταση βρίσκεται το εργατικό κίνημα στην Ελλάδα στο τέλος του 19ου αιώνα και σε ποιους λόγους οφείλεται αυτή;
Συναντάμε σοσιαλιστικές ομάδες και εργατικές ομαδοποιήσεις.
Πολιτική και κοινωνική επιρροή μικρότερη από άλλες χώρες.
Αιτία- Γιατί;
1.     Απουσία μεγάλων σύγχρονων βιομηχανικών μονάδων οδηγεί στην καθυστέρηση.
2.    Πολλοί ξένοι εργάτες: στα μεγάλα δημόσια έργα της περιόδου
3.  Πολλοί ευκαιριακά εργαζόμενοι
(Σταθερά εργαζόμενο δυναμικό: μεταλλευτικές επιχειρήσεις Λαύριο
Εδώ εκδηλώνονται και οι πρώτες εξεγέρσεις)
4.  Ιδεολογία: η Μεγάλη ιδέα εθνική ιδεολογία εμποδίζει την ανάπτυξη και διάδοση ιδεολογιών με κοινωνικό και ταξικό περιεχόμενο
2.2.   Με ποιους τρόπους η ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης στην Ελλάδα επηρέασε  το ελληνικό εργατικό κίνημα και συνέβαλε στη διάδοση της σοσιαλιστικής και εργατικής ιδεολογίας στη χώρα;
·         Μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους
Θεσσαλονίκη – Φεντερασιόν
Ενσωματώνεται η Θεσσαλονίκη  στην Ελλάδα
Βιομηχανικό υπόβαθρο – Κοσμοπολίτικο χαρακτήρα :
σημείο αναφοράς για το εργατικό κίνημα
Φεντερασιόν:      μεγάλη πολυεθνική εργατική ένωση της Θεσσαλονίκης
Πρωτεργάτες: σοσιαλιστές από την εβραϊκή κοινότητα της πόλης (Αβραάμ  Μπεναρόγια )
 Φεντερασιόν:       Δίαυλος (κανάλι, δίοδος) για τη διάδοση της σοσιαλιστικής και εργατικής ιδεολογίας
1.3.  Ποιοι παράγοντες οδηγούν το εργατικό και το σοσιαλιστικό κίνημα σε ταχύτατη ωρίμανση κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου;
Πρώτος Παγκόσμιος πόλεμος:
πιέσεις στην ελληνική κοινωνία
εμπλοκή σε διεθνείς καταστάσεις
Αντίκτυπος της οκτωβριανής (σοσιαλιστικής) επανάστασης:  
ωρίμανση του εργατικού και σοσιαλιστικού κινήματος στην Ελλάδα
1.3. Τι γνωρίζετε για την ίδρυση της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδας;
1918: Ιδρύεται η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδας (ΓΣΣΕ )
         Συμπεριλαμβάνει κλαδικά και τοπικά σωματεία
1.4.    Τι γνωρίζετε για την ίδρυση του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος  Ελλάδας;
        1918: Ιδρύεται το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας (ΣΕΚΕ)
                             Προσχωρεί το 1921 στην Γ΄ Διεθνή  Ένωση Κομμουνιστικών Κομμάτων και μετονομάζεται σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΚΕ)
Θέμα Πανελληνίων 2004 1 Ιουλίου
Ποιοι λόγοι οδήγησαν στην καθυστέρηση της εμφάνισης και ανάπτυξης του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα κατά τον 19ο αιώνα σε σχέση με άλλες χώρες;                                                             Μονάδες 14
3. Οι οικονομικές συνθήκες κατά την περίοδο 1910-1922
Σχεδιάγραμμα
1910-1922,  Ελλάδα σε συνεχή πολεμική ετοιμότητα,
·         Νέα πολιτική αντίληψη: βενιζελισμός < Ελευθέριο Βενιζέλο
δύσκολο να οριστεί


Στον οικονομικό τομέα ο βενιζελισμός θεωρούσε
το ελληνικό κράτος ως μοχλό έκφρασης και ανάπτυξης του ελληνισμού.
Το ελληνικό κράτος δηλαδή έπρεπε:
1. να επιδιώξει την ενσωμάτωση του εκτός συνόρων ελληνισμού και αποκτώντας ενιαία εθνική και κρατική υπόσταση
2. να διεκδικήσει τη θέση του στον τότε σύγχρονο κόσμο με ενιαία εθνική και κρατική υπόσταση,
 Αυτό (για να επιτευχθούν τα παραπάνω) προϋπέθετε (ήταν απαραίτητο)
1. θεσμικό εκσυγχρονισμό, που θα καθιστούσε το κράτος αποτελεσματικό και αξιόπιστο, αλλά και
2. γενικότερα προσήλωση στην ιδέα της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων του έθνους.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ως πολιτικός εκφραστής της ελληνικής αστικής τάξης
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος δεν ήταν μόνος στη διαδικασία διαμόρφωσης και υλοποίησης των νέων επιλογών.
Συσπείρωσε γύρω του μια δραστήρια αστική τάξη που
1. εξακολουθούσε ακόμη να  πλουτίζει σε όλη τη λεκάνη της ανατολικής Μεσογείου και που
2. φιλοδοξούσε να κυριαρχήσει και πολιτικά στο χώρο όπου άπλωνε τις οικονομικές της δραστηριότητες (λιμάνια της Νότιας Ρωσίας, στη λεκάνη του Δούναβη και το εσωτερικό της Ρουμανίας, στον Πόντο και τα μικρασιατικά παράλια, στην Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη, τη Θεσσαλονίκη, την Αίγυπτο, το Σουδάν, την Αλεξάνδρεια).
Όλος αυτός ο πλούτος μπορούσε να διασφαλιστεί μόνο μέσα από τη δημιουργία
ενός ισχυρού εθνικού κέντρου,
μιας περιφερειακής δύναμης
ικανής
να παρεμβαίνει και
να προστατεύει τα συμφέροντα των πολιτών της.



·         Μεγάλη Ελλάδα vs Εθνικιστικά κινήματα γειτονικών χωρών
 Το αίτημα για τη δημιουργία ενός ισχυρού εθνικού κέντρου, μιας περιφερειακής δύναμης ικανής να παρεμβαίνει και να προστατεύει τα συμφέροντα των πολιτών της
ήταν αρκετά κρίσιμο, σε μια εποχή κατά την οποία πολλά εθνικιστικά κινήματα έκαναν αισθητή την παρουσία τους.

·         Μεγάλη Ιδέα -  εκσυγχρονισμός του κράτους - Μεγάλη Ελλάδα
Για τους λόγους αυτούς
1. η Μεγάλη Ιδέα  και
2. ο εκσυγχρονισμός του κράτους, που ήταν προϋπόθεση της Μεγάλης Ιδέας,        
           αποτέλεσαν ισχυρά ιδεολογικά, πολιτικά και οικονομικά ερείσματα (στηρίγματα) για τη διεκδίκηση της Μεγάλης Ελλάδας με πιθανότητες επιτυχίας.
Χαρακτηριστικό είναι ότι στα χρόνια αυτά της μεγάλης προσπάθειας οι προϋπολογισμοί του κράτους ήταν συνήθως πλεονασματικοί. Το 1911 τα έσοδα του προϋπολογισμού ήταν 240.000.000 και τα έξοδα μόνο 181.000.000 δραχμές, παρά τις αυξημένες στρατιωτικές δαπάνες.

·         Πρόοδοι της εθνικής οικονομίας 1910 και εξής
Το 1910 οι πρόοδοι της εθνικής οικονομίας ήταν εμφανείς. Η αγροτική κρίση αντιμετωπίστηκε με την υπερπόντια μετανάστευση, η οποία, κατά την εποχή αυτή πήρε μεγάλες διαστάσεις. Η μετανάστευση στις ΗΠΑ όχι μόνο εκτόνωσε τις κοινωνικές εντάσεις που δημιούργησε η σταφιδική κρίση αλλά πολύ γρήγορα ενίσχυσε την οικονομία της υπαίθρου μέσω των πολύ σημαντικών μβασμάτων των μεταναστών.


·         Το κόστος των βαλκανικών πολέμων

Το κόστος των βαλκανικών πολέμων ήταν σημαντικό, δεν κλόνισε όμως την εθνική οικονομία, όπως συνέβαινε με τις στρατιωτικές κινητοποιήσεις του 19ου αιώνα. Επιπλέον, στην περίπτωση αυτή, η Ελλάδα βγήκε ιδιαίτερα κερδισμένη από τον πόλεμο. Ενσωμάτωσε πλούσιες περιοχές (Ήπειρο, Δυτική και Κεντρική Μακεδονία, Νησιά του Αιγαίου, Κρήτη) και εκατομμύρια νέους κατοίκους. Τα εδάφη της αυξήθηκαν κατά 70%  (από 65.000 σε 108.800 τετ. Χελμ) και ο πληθυσμός της κατά 80% (από 2.700.000 σε 4.800.000 κατοίκους). To κυριότερο όμως ήταν οι νέες οικονομικές προοπτικές. Τα νεαποκτηθέντα εδάφη ήταν ως επί το πλείστον πεδινά και αρδευόμενα, πράγμα που δημιουργούσε άριστες προοπτικές για τη γεωργική παραγωγή.
Το κύριο πρόβλημα ήταν η ισχυρή παρουσία ισχυρών μειονοτικών ομάδων στις περιοχές αυτές. Στη σχετικά ομοιογενή Ήπειρο, για παράδειγμα, δίπλα στους 166.000 Έλληνες υπήρχαν, το 1914, 38.000 μουσουλμάνοι (αλβανικής κυρίως καταγωγής) και μερικές χιλιάδες Εβραίοι. Οπωσδήποτε όμως, η Ελλάδα έγινε υπολογίσιμη πλέον δύναμη και η εμπιστοσύνη που ενέπνεε στις αγορές χρήματος και πιστώσεων αυξήθηκε σημαντικά. Η χώρα ήταν έτοιμη να αφιερωθεί στο δύσκολο έργο της ενσωμάτωσης των νέων περιοχών, όταν ξέσπασε, το καλοκαίρι του 1914, ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος.
Θέμα Πανελληνίων 2003 3 Ιουνίου
Ποιες ήταν οι συνέπειες των Βαλκανικών πολέμων για την εθνική Οικονομία;                          Μονάδες 14



4.  Ο Α΄Παγκόσμιος πόλεμος
4.1     Μέσα σε ποιες συνθήκες συμμετείχε η Ελλάδα στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο;
Η συμμετοχή της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο έγινε κάτω από δύσκολες και περίπλοκες συνθήκες.
1.     Η σύγκρουση του παλατιού με τον Βενιζέλο, ο Διχασμός, όπως ονομάστηκε,
2.    η άσκοπη και δαπανηρή επιστράτευση του 1915,
3.    η δημιουργία της κυβέρνησης της Εθνικής Άμυνας στη Θεσσαλονίκη και
4.    η διάσπαση της χώρας σε δύο ουσιαστικά κράτη,
5.    ο συμμαχικός αποκλεισμός και
6.    οι συγκρούσεις,
είχαν μεγάλο οικονομικό και κοινωνικό κόστος και υπονόμευαν πολλά από τα κεκτημένα της προηγούμενης περιόδου 1910-1914.
4.2.      Γιατί κατά το διάστημα 1915-1917, υπονομεύθηκαν πολλά από τα κεκτημένα της προηγούμενης περιόδου 1910-1914;
Η συμμετοχή της Ελλάδας στον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο έγινε κάτω από δύσκολες και περίπλοκες συνθήκες:
1.     Η σύγκρουση του παλατιού με τον Βενιζέλο, ο Διχασμός, όπως ονομάστηκε,
2.    η άσκοπη και δαπανηρή επιστράτευση του 1915,
3.    η δημιουργία της κυβέρνησης της Εθνικής Άμυνας στη Θεσσαλονίκη και
4.    η διάσπαση της χώρας σε δύο ουσιαστικά κράτη,
5.    ο συμμαχικός αποκλεισμός και
6.    οι συγκρούσεις,
είχαν οπωσδήποτε μεγάλο οικονομικό και κοινωνικό κόστος και έτσι υπονομεύθηκαν πολλά από τα κεκτημένα της προηγούμενης περιόδου 1910-1914.
4.3. Ο δανεισμός της Ελλάδας από τους συμμάχους το 1917
και οι δημοσιονομικές εξελίξεις στην Ελλάδα μέχρι το 1922;
Όταν, με την επέμβαση των Συμμάχων,  ενοποιήθηκε το 1917 υπό τον Βενιζέλο, στάθηκε αδύνατο να αναλάβει, χωρίς εξωτερική αρωγή, το κόστος της συμμετοχής της στον πόλεμο. Οι Σύμμαχοι προχώρησαν τότε σ΄ έναν ιδιόμορφο δανεισμό της χώρας, που θα είχε οδυνηρές συνέπειες στο μέλλον.
            Η Γαλλία, η Μεγάλη Βρετανία και οι ΗΠΑ ενέκριναν κατ΄ αρχήν μεγάλα δάνεια προς την Ελλάδα: 12.000.000 λίρες Αγγλίας, 300.000.000 γαλλικά φράγκα και 50.000.000 δολάρια ΗΠΑ. Ο δανεισμός ήταν όμως θεωρητικός. Τα ποσά αυτά δεν εκταμιεύθηκαν ούτε δόθηκαν στην Ελλάδα. Θεωρήθηκαν κάλυμμα για την έκδοση πρόσθετου χαρτονομίσματος, με το οποίο η κυβέρνηση Βενιζέλου θα χρηματοδοτούσε την πολεμική της προσπάθεια. Ένα είδος αποθέματος, δηλαδή, σε χρυσό και συνάλλαγμα, που δεν βρισκόταν όμως υπό τον έλεγχο της χώρας. Η Ελλάδα, πάντως, χρηματοδότησε  με τον τρόπο αυτό την πολεμική της συμμετοχή στο μακεδονικό μέτωπο, την εκστρατεία στην Ουκρανία και την Κριμαία, και την πρώτη φάση της στρατιωτικής εμπλοκής στη Μικρά Ασία. Οι συνέπειες αυτής της ιδιόμορφης νομισματικής ισορροπίας δεν άργησαν να φανούν.
            Το Νοέμβριο του 1920 η φιλοσυμμαχική κυβέρνηση του Βενιζέλου έχασε τις εκλογές και την εξουσία ανέλαβαν τα φιλοβασιλικά κόμματα που έσπευσαν να επαναφέρουν τον ανεπιθύμητο στους Συμμάχους βασιλιά Κωνσταντίνο. Οι Σύμμαχοι, σε αντίποινα, έσπευσαν να αποσύρουν την κάλυψη του χαρτονομίσματος και έτσι, ένα σημαντικό τμήμα της νομισματικής κυκλοφορίας βρέθηκε χωρίς αντίκρισμα. Επιπλέον, από το 1918 και μετά, ο κρατικός ισολογισμός έκλεινε με παθητικό, ενώ ταυτόχρονα η παρουσία στη Μικρά Ασία εξελίχθηκε σε σκληρό και δαπανηρό πόλεμο. Το Μάρτιο του 1922 τα δημοσιονομικά δεδομένα έφτασαν σε πλήρες αδιέξοδο, το οποίο αντιμετωπίστηκε με έναν απρόσμενο τρόπο. Λίγους μήνες πριν από την κατάρρευση του Ελληνικού Μετώπου στη Μικρά Ασία, η Κυβέρνηση προέβει (sic)  σε ένα πρωτότυπο εσωτερικό αναγκαστικό δάνειο, με διχοτόμηση του χαρτονομίσματος. Το αριστερό τμήμα εξακολουθούσε να κυκλοφορεί στο 50% της αναγραφόμενης αξίας, ενώ το δεξιό ανταλλάχθηκε με ομολογίες του Δημοσίου. Η επιχείρηση στέφθηκε από επιτυχία, το κράτος απέκτησε 1.200.000.000 δραχμές και το πείραμα επαναλήφθηκε το 1926. Φυσικά ο νομισματικός αυτός ελιγμός δεν στάθηκε ικανός να προλάβει τη Μικρασιατική καταστροφή και τις βαρύτατες συνέπειές της.
4.6.  Το Νοέμβριο του 1920 η φιλοσυμμαχική κυβέρνηση του Βενιζέλου έχασε τις εκλογές και την εξουσία ανέλαβαν τα φιλοβασιλικά κόμματα που έσπευσαν να επαναφέρουν τον ανεπιθύμητο στους Συμμάχους βασιλιά Κωνσταντίνο. Οι Σύμμαχοι, σε αντίποινα, έσπευσαν να αποσύρουν την κάλυψη του χαρτονομίσματος και έτσι, ένα σημαντικό τμήμα της νομισματικής κυκλοφορίας βρέθηκε χωρίς αντίκρισμα. Επιπλέον, από το 1918 και μετά, ο κρατικός ισολογισμός έκλεινε με παθητικό, ενώ ταυτόχρονα η παρουσία στη Μικρά Ασία εξελίχθηκε σε σκληρό και δαπανηρό πόλεμο. Το Μάρτιο του 1922 τα δημοσιονομικά δεδομένα έφτασαν σε πλήρες αδιέξοδο.
Με ποιο τρόπο αντιμετωπίστηκε αυτό το αδιέξοδο;
Το Νοέμβριο του 1920 η φιλοσυμμαχική κυβέρνηση του Βενιζέλου έχασε τις εκλογές και την εξουσία ανέλαβαν τα φιλοβασιλικά κόμματα που έσπευσαν να επαναφέρουν τον ανεπιθύμητο στους Συμμάχους βασιλιά Κωνσταντίνο. Οι Σύμμαχοι, σε αντίποινα, έσπευσαν να αποσύρουν την κάλυψη του χαρτονομίσματος και έτσι, ένα σημαντικό τμήμα της νομισματικής κυκλοφορίας βρέθηκε χωρίς αντίκρισμα. Επιπλέον, από το 1918 και μετά, ο κρατικός ισολογισμός έκλεινε με παθητικό, ενώ ταυτόχρονα η παρουσία στη Μικρά Ασία εξελίχθηκε σε σκληρό και δαπανηρό πόλεμο. Το Μάρτιο του 1922 τα δημοσιονομικά δεδομένα έφτασαν σε πλήρες αδιέξοδο, το οποίο αντιμετωπίστηκε με έναν απρόσμενο τρόπο. Λίγους μήνες πριν από την κατάρρευση του Ελληνικού Μετώπου στη Μικρά Ασία, η Κυβέρνηση προέβει (sic)  σε ένα πρωτότυπο εσωτερικό αναγκαστικό δάνειο, με διχοτόμηση του χαρτονομίσματος. Το αριστερό τμήμα εξακολουθούσε να κυκλοφορεί στο 50% της αναγραφόμενης αξίας, ενώ το δεξιό ανταλλάχθηκε με ομολογίες του Δημοσίου. Η επιχείρηση στέφθηκε από επιτυχία, το κράτος απέκτησε 1.200.000.000 δραχμές και το πείραμα επαναλήφθηκε το 1926. Φυσικά ο νομισματικός αυτός ελιγμός δεν στάθηκε ικανός να προλάβει τη Μικρασιατική καταστροφή και τις βαρύτατες συνέπειές της.
4.7.    Η Ελλάδα  ενοποιήθηκε το 1917 υπό τον Βενιζέλο, με την επέμβαση των συμμάχων. Στάθηκε όμως αδύνατο να αναλάβει, χωρίς εξωτερική αρωγή, το κόστος της συμμετοχής της στον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο. Οι Σύμμαχοι προχώρησαν τότε σ΄ έναν ιδιόμορφο δανεισμό της χώρας, που θα είχε οδυνηρές συνέπειες στο μέλλον.
Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά αυτού του δανεισμού;
            Η Γαλλία, η Μεγάλη Βρετανία και οι ΗΠΑ ενέκριναν κατ΄ αρχήν μεγάλα δάνεια προς την Ελλάδα: 12.000.000 λίρες Αγγλίας, 300.000.000 γαλλικά φράγκα και 50.000.000 δολάρια ΗΠΑ. Ο δανεισμός ήταν όμως θεωρητικός. Τα ποσά αυτά δεν εκταμιεύθηκαν ούτε δόθηκαν στην Ελλάδα. Θεωρήθηκαν κάλυμμα για την έκδοση πρόσθετου χαρτονομίσματος, με το οποίο η κυβέρνηση Βενιζέλου θα χρηματοδοτούσε την πολεμική της προσπάθεια. Ένα είδος αποθέματος, δηλαδή, σε χρυσό και συνάλλαγμα, που δεν βρισκόταν όμως υπό τον έλεγχο της χώρας. Η Ελλάδα, πάντως, χρηματοδότησε  με τον τρόπο αυτό την πολεμική της συμμετοχή στο μακεδονικό μέτωπο, την εκστρατεία στην Ουκρανία και την Κριμαία, και την πρώτη φάση της στρατιωτικής εμπλοκής στη Μικρά Ασία. Οι συνέπειες αυτής της ιδιόμορφης νομισματικής ισορροπίας δεν άργησαν να φανούν.


5.  Η οικονομική ζωή κατά την περίοδο 1922-1936
5.1.  Ποια είναι τα αριθμητικά δεδομένα της ανταλλαγής πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας μετά τη Μικρασιατική καταστροφή;
Υπολογίζεται ότι, μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, έφτασαν στο ελληνικό κράτος 1.230.000 Έλληνες χριστιανοί και 45.000 Αρμένιοι πρόσφυγες. Στη θέση τους 610.000 μουσουλμάνοι που κατοικούσαν στην Ελλάδα έφυγαν για την Τουρκία.



Ερώτηση  S.O.S, που θα πέσει στις πανελλήνιες και πιθανόν και τη Δευτέρα
5.2.  Γιατί η άφιξη των προσφύγων, πέρα από το γεγονός ότι αποτέλεσε μία πρωτοφανή ανθρώπινη τραγωδία, λειτούργησε ως καταλύτης στη δυναμική της ελληνικής κοινωνίας;
Η άφιξη των προσφύγων,
πέρα από το γεγονός ότι αποτέλεσε μία πρωτοφανή ανθρώπινη τραγωδία,
λειτούργησε ως καταλύτης στη δυναμική της ελληνικής κοινωνίας.
Οι χρόνιες ανεπάρκειες της ελληνικής διοίκησης έπρεπε, για παράδειγμα, να ξεπεραστούν ταχύτατα για να αποφευχθεί μια ολική καταστροφή.
Ήδη, το 1923 και το 1924, οι θάνατοι από τις αρρώστιες-μάστιγες της εποχής, τη φυματίωση και την ελονοσία, πολλαπλασιάστηκαν, κάνοντας αναγκαίες και επείγουσες τις αποτελεσματικές παρεμβάσεις.
 [Η πολιτική αστάθεια, τα μίση του διχασμού, η ανακήρυξη της δημοκρατίας, οι επεμβάσεις του στρατού και οι απόπειρες πραξικοπημάτων συσκοτίζουν το ζήτημα της αποτελεσματικότητας του κράτους και της διοίκησης.]
 Στην πραγματικότητα, η αντίδραση του κρατικού μηχανισμού ήταν μάλλον επαρκής σε σχέση με το μέγεθος του προβλήματος. Αξιοποίησε με τον καλύτερο τρόπο το μόνο κεφάλαιο που ουσιαστικά διέθετε: τις μουσουλμανικές περιουσίες που υπολογίζονταν σε πέντε έως δέκα δισεκατομμύρια (5.000.0000-10.000.000) δραχμές. Ταυτόχρονα, η εξωτερική βοήθεια λειτούργησε συμπληρωματικά με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο.

                                                                       
                                  



6. Η ελληνική οικονομία κατά την περίοδο του μεσοπολέμου
Σχεδιάγραμμα
Η ελληνική κοινωνία του μεσοπολέμου 1919-1939
1.     είχε ομογενοποιηθεί εθνικά:
1.2.        οι μειονότητες αντιπροσώπευαν πλέον λιγότερο από το 7% του συνολικού πληθυσμού.
2.    είχε ολοκληρώσει την αγροτική της μεταρρύθμιση και
3.    είχε προωθήσει την αστικοποίησή της:
3.1.        το 1/3 του πληθυσμού ζούσε πλέον σε μεγάλα αστικά κέντρα.
4.    είχε βελτιώσει τις υποδομές της και
5.     είχε υιοθετήσει αναπτυξιακές πολιτικές.
                                      Με λίγα λόγια η Ελλάδα είχε λύσει πολλά από τα προβλήματα που εξακολουθούσαν για πολύ καιρό να ταλανίζουν τα υπόλοιπα βαλκανικά κράτη.
Τέλος θα μπορούσαμε να προσθέσουμε στα θετικά:
6.    τη συγκέντρωση των Ελλήνων στα πλαίσια του εθνικού τους κράτους και
7.    την εξάλειψη του ελληνικού κοσμοπολιτισμού που συχνά υπήρξε η αιτία για να αντιμετωπίζεται η Ελλάδα ως δευτερεύον πεδίο οικονομικών δραστηριοτήτων.
Η ανάπτυξη της Ελλάδας ενδιέφερε όλους τους Έλληνες.
Επιπλέον,
8.    οι πρόσφυγες είχαν φέρει μαζί τους τις γνώσεις, τον πολιτισμό τους και μια ισχυρή διάθεση για εργασία. Πέρα από τις επιτυχείς ή ανεπιτυχείς προσπάθειες των αρχών για αποκατάσταση των ξεριζωμένων,
θεμέλιο της όλης προσπάθειας ήταν η διάθεση των ανθρώπων να εργαστούν σκληρά για να ξαναδημιουργήσουν αυτά που έχασαν μέσα στην καταστροφή.
                                                                       


Θέμα Πανελληνίων 2007 4 Ιουλίου
Ποια ήταν τα πλεονεκτήματα που είχε αποκτήσει η Ελλάδα του μεσοπολέμου (1919-1939), τα οποία επέτρεψαν τη θετική οικονομική της πορεία;                                        Μονάδες 12










7.  Οι μεγάλες επενδύσεις    
Σχεδιάγραμμα
Οι μεγάλες επενδύσεις
Οι συνέπειες του Μικρασιατικού πολέμου, προκάλεσαν  ραγδαίες αλλαγές
οι ραγδαίες αλλαγές, ανέδειξαν την ανάγκη για
σημαντικές επενδύσεις στις υποδομές της χώρας (ύδρευση, ηλεκτροδότηση, συγκοινωνίες - μετακινήσεις, επικοινωνίες, προστασία από φυσικές καταστροφές, εγγειοβελτιώσεις)
·         Πρόβλημα ύδρευσης και επίλυσή του
Το πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας, πάνω από  1.000.000 κατοίκους και, φυσικά, δεν μπορούσε πλέον να υδρεύεται με το χρονολογούμενο από τους ρωμαϊκούς χρόνους Αδριάνειο Υδραγωγείο.
Τη λύση του ζητήματος ανέλαβε το 1925 η αμερικάνικη εταιρεία ΟΥΛΕΝ, με την κατασκευή του φράγματος και της τεχνητής λίμνης του Μαραθώνα.
·         Παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος
Την ίδια περίπου εποχή η βρετανική εταιρεία ΠΑΟΥΕΡ ανέλαβε την εγκατάσταση μονάδων παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος στην πρωτεύουσα.
·         Συγκοινωνίες
Επίσης η βρετανική εταιρεία ΠΑΟΥΕΡ ανέλαβε
τη δημιουργία σύγχρονου δικτύου αστικών συγκοινωνιών, βασισμένου σε ηλεκτροκίνητα τραμ και λεωφορεία.
·         Επικοινωνίες
Επενδύσεις έγιναν και
στο τηλεφωνικό δίκτυο από γερμανικές εταιρείες,
·         Οδικό δίκτυο
στους δρόμους και
·         Αντιπλημμυρικά έργα
στη διευθέτηση των χειμάρρων, οι οποίοι μέχρι τότε συχνά προκαλούσαν πλημμύρες και καταστροφές στο λεκανοπέδιο της Αττικής.
·         Εγγειοβελτιωτικά έργα (υπόλοιπη χώρα, εκτός Αθηνών)
            Ανάλογες προσπάθειες έγιναν και στις υποδομές της υπόλοιπης χώρας, με εγγειοβελτιωτικά έργα, τα οποία είχαν ως συνέπεια την αύξηση των καλλιεργούμενων εδαφών.

Θέμα Πανελληνίων 2003 4 Ιουλίου
Ποιες ήταν οι μεγάλες επενδύσεις που πραγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα μετά τη Μικρασιατική καταστροφή;                                                                              Μονάδες 12
Θέμα Πανελληνίων 2008 4 Ιουλίου
Ποιες μεγάλες επενδύσεις έγιναν στην Αθήνα στους τομείς υδροδότησης και της παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος κατά την περίοδο του μεσοπολέμου; Μονάδες 12



8.  Η Τράπεζα της Ελλάδος
Σχεδιάγραμμα
·         1927, αίτημα της Ελλάδας στην Κοινωνία των Εθνών για παροχή πρόσθετου δανείου,
 ζήτημα της δημιουργίας μιας κεντρικής κρατικής τράπεζας,
1. θα αναλάμβανε τη διαχείριση των χρεών,
2. την έκδοση χαρτονομίσματος και
3. την ενιαία εφαρμογή της κυβερνητικής οικονομικής πολιτικής.

Παρά τις αντιδράσεις της Εθνικής Τράπεζας και κάτω από την πίεση των ξένων συμβούλων, το Μάιο του 1927 ιδρύθηκε η Τράπεζα της Ελλάδος, η οποία άρχισε τη λειτουργία της ένα χρόνο αργότερα.
Πολύ γρήγορα η Τράπεζα της Ελλάδας
1.   πέτυχε σταθερές ισοτιμίες της δραχμής με τα ξένα νομίσματα,
1.1. στηρίζοντας την έκδοση χαρτονομίσματος στα αποθέματά της σε χρυσό και συνάλλαγμα και
1.2 εξασφαλίζοντας τη μετατρεψιμότητα του εθνικού νομίσματος σε χρυσό.
Η επιτυχία αυτή
2.1  οδήγησε τα δημόσια οικονομικά σε περίοδο ευφορίας,
2.2  βελτίωσε την πιστοληπτική ικανότητα του κράτους,
2.3. ενίσχυσε την εισροή συναλλάγματος και
2.4. προκάλεσε μια ισχυρή δυναμική που επέτρεψε τις σημαντικές πολιτικές, θεσμικές και οικονομικές πρωτοβουλίες της τελευταίας κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου 1928 - 1932.

Η περίοδος αυτή κράτησε μέχρι τις αρχές του 1932, οπότε εκδηλώθηκαν και στη χώρα μας οι συνέπειες της μεγάλης οικονομικής κρίσης, που ξεκίνησε από τη Νέα Υόρκη το 1929.

Θέμα Πανελληνίων 2002 1 Ιουνίου
Ποιοι ήταν οι λόγοι της ίδρυσης και ποια τα αποτελέσματα της δραστηριότητας της Τραπέζης της Ελλάδος ως το 1932;                                                                 Μονάδες 14










9. Η κρίση του 1932  
Σχεδιάγραμμα
·         Η εκδήλωση της κρίσης
Η παγκόσμια οικονομική κρίση (1929) έφτασε στην Ελλάδα το 1932, σε μία εποχή  “ευημερίας”:
η εμπιστοσύνη των Ελλήνων σε ένα καλύτερο μέλλον είχε αποκατασταθεί,
οι σκοτεινές εποχές της δεκαετίας του 1920 έδειχναν να απομακρύνονται,
οι πληγές έκλειναν,
η φτώχεια περιοριζόταν και
το ελληνικό κράτος έδειχνε να σχεδιάζει το μέλλον με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία.
            Οι προσπάθειες της ελληνικής κυβέρνησης να αποτρέψει την κρίση εξάντλησαν τα αποθέματα της χώρας σε χρυσό και συνάλλαγμα.
Την άνοιξη του 1932, όμως, η κυβέρνηση δεν μπόρεσε να αποφύγει:
Α) την αναστολή της μετατρεψιμότητας του εθνικού νομίσματος (δηλαδή δεν μπόρεσε να διατηρήσει τη σταθερή ισοτιμία της δραχμής) , καθώς και
Β) την αναστολή της εξυπηρέτησης των εξωτερικών δανείων (δηλαδή έπρεπε να καταβάλει τις δόσεις των δανείων που είχε πάρει από ξένες τράπεζες).
·         Οι  συνέπειες της κρίσης στο Ο ι κ ο ν ο μ ι κ ό π ε δ ί ο
Έτσι, με αυτά τα νέα χρηματοοικονομικά δεδομένα για την Ελλάδα, εγκαινιάστηκε
 1.       μια περίοδος ισχυρού κρατικού παρεμβατισμού στα οικονομικά ζητήματα, ιδιαίτερα στις εξωτερικές συναλλαγές, και
 2.           μια πολιτική προστατευτισμού, με σκοπό την αυτάρκεια της χώρας.
Η Ελλάδα μπήκε με τη σειρά της στο χώρο της κλειστής οικονομίας,
όπου οι συναλλαγές καθορίζονταν περισσότερο από γραφειοκρατικές διαδικασίες παρά από ελεύθερες οικονομικές συμφωνίες.
            Στο εξωτερικό εμπόριο κυριάρχησε προοδευτικά η μέθοδος του διακανονισμού “κλήριγκ”. Οι διεθνείς συναλλαγές δε γίνονταν δηλαδή, με βάση το μετατρέψιμο συνάλλαγμα αλλά με βάση διακρατικές συμφωνίες που κοστολογούσαν τα προς ανταλλαγή προϊόντα και φρόντιζαν να ισοσκελίσουν την αξία των εισαγωγών με την αντίστοιχη των εξαγωγών, στο πλαίσιο ειδικών λογαριασμών. Για μια χώρα, όπως η Ελλάδα, όπου οι συναλλαγές με το εξωτερικό ήταν έντονα ελλειμματικές, η διαδικασία αυτή, το κλήριγκ,  πέρα από τα αρνητικά, είχε και θετικά στοιχεία.
Σ υ ν έ π ε ι ε ς  σ τ ο  Π ο λ ι τ ι κ ό  π ε δ ί ο
Οι πιο σημαντικές επιπτώσεις, όμως αυτών των εξελίξεων βρίσκονταν στο πολιτικό πεδίο.
Τα ισχυρά συγκεντρωτικά κράτη που αναδείχθηκαν μέσα απ΄ αυτές τις διαδικασίες,
προκαλούσαν την ανάδειξη και την κυριαρχία ολοκληρωτικών κινημάτων και καθεστώτων σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη. Καθώς προχωρούσε η δεκαετία της κρίσης, η δεκαετία του 1930, ολοένα και περισσότερα κράτη αποκτούσαν δικτατορικά ή φασιστικά καθεστώτα. Η Ελλάδα δεν ξέφυγε από το γενικό κανόνα. Στις 4 Αυγούστου 1936 ο Ιωάννης Μεταξάς, με την ανοχή του παλατιού, προχώρησε στην κατάλυση του κοινοβουλευτικού καθεστώτος και την επιβολή δικτατορίας.

Θέμα Πανελληνίων 2006 30 Μαϊου
Πώς εκδηλώθηκε στην Ελλάδα η κρίση του 1932 και ποιες ήταν οι επιπτώσεις της στο οικονομικό πεδίο;                                                                                            Μονάδες 14




Ερμηνεία χωρίων του βιβλίου
         Την άνοιξη του 1932, όμως, η κυβέρνηση δεν μπόρεσε να αποφύγει την αναστολή της μετατρεψιμότητας του εθνικού νομίσματος, καθώς και την αναστολή της εξυπηρέτησης των εξωτερικών δανείων.
Η αναστολή της μετατρεψιμότητας της δραχμής: έπαψε να ισχύει η ισοτιμία της δραχμής με την αγγλική λίρα και το χρυσό. Έχουμε λοιπόν υποτίμηση της αξίας της δραχμής κατά  60%. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τα εισαγόμενα προϊόντα να γίνουν κατά 60% πιο ακριβά και να περιοριστούν οι εισαγωγές.

<<… η διαδικασία αυτή, πέρα από τα αρνητικά, είχε και θετικά στοιχεία.>>
Τα θετικά στοιχεία ήταν
1. ο περιορισμός των εισαγωγών,
2. η βελτίωση του εμπορικού ισοζυγίου: το εμπορικό ισοζύγιο ισοσκελίστηκε και έπαψε να είναι παθητικό και
3. η ενίσχυση του παραγωγικού δυναμικού της χώρας.


Τι σημαίνει ο όρος κλήριγκ
Ο όρος δηλώνει μια μέθοδο διακανονισμού των εμπορικών συναλλαγών μεταξύ των κρατών. Οι διακρατικές (διεθνείς) συναλλαγές δε γίνονται δηλαδή, με βάση το μετατρέψιμο συνάλλαγμα αλλά με βάση διακρατικές συμφωνίες που κοστολογούν τα προς ανταλλαγή προϊόντα και φροντίζουν να ισοσκελίσουν την αξία των εισαγωγών με την αντίστοιχη των εξαγωγών, στο πλαίσιο ειδικών λογαριασμών.










                                                           











4.6.  Το Νοέμβριο του 1920 η φιλοσυμμαχική κυβέρνηση του Βενιζέλου έχασε τις εκλογές και την εξουσία ανέλαβαν τα φιλοβασιλικά κόμματα που έσπευσαν να επαναφέρουν τον ανεπιθύμητο στους Συμμάχους βασιλιά Κωνσταντίνο. Οι Σύμμαχοι, σε αντίποινα, έσπευσαν να αποσύρουν την κάλυψη του χαρτονομίσματος και έτσι, ένα σημαντικό τμήμα της νομισματικής κυκλοφορίας βρέθηκε χωρίς αντίκρισμα. Επιπλέον, από το 1918 και μετά, ο κρατικός ισολογισμός έκλεινε με παθητικό, ενώ ταυτόχρονα η παρουσία στη Μικρά Ασία εξελίχθηκε σε σκληρό και δαπανηρό πόλεμο. Το Μάρτιο του 1922 τα δημοσιονομικά δεδομένα έφτασαν σε πλήρες αδιέξοδο.
Με ποιο τρόπο αντιμετωπίστηκε αυτό το αδιέξοδο;
Το Νοέμβριο του 1920 η φιλοσυμμαχική κυβέρνηση του Βενιζέλου έχασε τις εκλογές και την εξουσία ανέλαβαν τα φιλοβασιλικά κόμματα που έσπευσαν να επαναφέρουν τον ανεπιθύμητο στους Συμμάχους βασιλιά Κωνσταντίνο. Οι Σύμμαχοι, σε αντίποινα, έσπευσαν να αποσύρουν την κάλυψη του χαρτονομίσματος και έτσι, ένα σημαντικό τμήμα της νομισματικής κυκλοφορίας βρέθηκε χωρίς αντίκρισμα. Επιπλέον, από το 1918 και μετά, ο κρατικός ισολογισμός έκλεινε με παθητικό, ενώ ταυτόχρονα η παρουσία στη Μικρά Ασία εξελίχθηκε σε σκληρό και δαπανηρό πόλεμο. Το Μάρτιο του 1922 τα δημοσιονομικά δεδομένα έφτασαν σε πλήρες αδιέξοδο, το οποίο αντιμετωπίστηκε με έναν απρόσμενο τρόπο. Λίγους μήνες πριν από την κατάρρευση του Ελληνικού Μετώπου στη Μικρά Ασία, η Κυβέρνηση προέβει (sic)  σε ένα πρωτότυπο εσωτερικό αναγκαστικό δάνειο, με διχοτόμηση του χαρτονομίσματος. Το αριστερό τμήμα εξακολουθούσε να κυκλοφορεί στο 50% της αναγραφόμενης αξίας, ενώ το δεξιό ανταλλάχθηκε με ομολογίες του Δημοσίου. Η επιχείρηση στέφθηκε από επιτυχία, το κράτος απέκτησε 1.200.000.000 δραχμές και το πείραμα επαναλήφθηκε το 1926. Φυσικά ο νομισματικός αυτός ελιγμός δεν στάθηκε ικανός να προλάβει τη Μικρασιατική καταστροφή και τις βαρύτατες συνέπειές της.
4.7.    Η Ελλάδα  ενοποιήθηκε το 1917 υπό τον Βενιζέλο, με την επέμβαση των συμμάχων. Στάθηκε όμως αδύνατο να αναλάβει, χωρίς εξωτερική αρωγή, το κόστος της συμμετοχής της στον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο. Οι Σύμμαχοι προχώρησαν τότε σ΄ έναν ιδιόμορφο δανεισμό της χώρας, που θα είχε οδυνηρές συνέπειες στο μέλλον.
Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά αυτού του δανεισμού;
            Η Γαλλία, η Μεγάλη Βρετανία και οι ΗΠΑ ενέκριναν κατ΄ αρχήν μεγάλα δάνεια προς την Ελλάδα: 12.000.000 λίρες Αγγλίας, 300.000.000 γαλλικά φράγκα και 50.000.000 δολάρια ΗΠΑ. Ο δανεισμός ήταν όμως θεωρητικός. Τα ποσά αυτά δεν εκταμιεύθηκαν ούτε δόθηκαν στην Ελλάδα. Θεωρήθηκαν κάλυμμα για την έκδοση πρόσθετου χαρτονομίσματος, με το οποίο η κυβέρνηση Βενιζέλου θα χρηματοδοτούσε την πολεμική της προσπάθεια. Ένα είδος αποθέματος, δηλαδή, σε χρυσό και συνάλλαγμα, που δεν βρισκόταν όμως υπό τον έλεγχο της χώρας. Η Ελλάδα, πάντως, χρηματοδότησε  με τον τρόπο αυτό την πολεμική της συμμετοχή στο μακεδονικό μέτωπο, την εκστρατεία στην Ουκρανία και την Κριμαία, και την πρώτη φάση της στρατιωτικής εμπλοκής στη Μικρά Ασία. Οι συνέπειες αυτής της ιδιόμορφης νομισματικής ισορροπίας δεν άργησαν να φανούν.



-



Από την αγροτική οικονομία στην αστικοποίηση
Γ΄ Οι οικονομικές εξελίξεις κατά τον 20ο αιώνα

·        Θέματα Πανελληνίων εξετάσεων




4 Ιουλίου 2008
Θέμα Α2
Α2.1. Πώς εξελίχθηκε το αγροτικό ζήτημα στην περιοχή της Θεσσαλίας κατά το διάστημα 1881-1913
                                                                        Μονάδες 13
27 Μαϊου 2008
Θέμα Β1
Α. Ποια επίπτωση είχε για την ελληνική οικονομία η ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές του Νοεμβρίου 1920;
                                                                        Μονάδες 10
Β. Πώς η νέα κυβέρνηση αντιμετώπισε το οικονομικό αδιέξοδο, που δημιουργήθηκε από την ανάκληση του ιδιόμορφου εξωτερικού δανείου, το οποίο είχε εγκριθεί από τους Συμμάχους, για να χρηματοδοτηθεί η συμμετοχή της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο;

Στην απάντησή σας να συνδυάσετε τις ιστορικές σας γνώσεις με τις σχετικές πληροφορίες που παρέχει το ακόλουθο κείμενο.

Κείμενο
Τελικά, το 1922 η κυβέρνηση επέβαλε έναν ιδιότυπο συνδυασμό υποτίμησης και εσωτερικού δανείου. Όσοι κατείχαν τραπεζογραμμάτια (χαρτονομίσματα), δηλαδή περίπου οι πάντες, όλα τα φυσικά και νομικά, πρόσωπα στην Ελλάδα, υποχρεώθηκαν να τα διχοτομήσουν, να ανταλλάξουν το μισό τραπεζογραμμάτιο με κρατικά ομόλογα και να κρατήσουν το άλλο μισό, το οποίο διατήρησε την ονομαστική αξία του ολόκληρου. Αλλά και τα νέα χρηματικά μέσα που απέκτησε έτσι το Δημόσιο δεν έσωσαν την κατάσταση: απορροφήθηκαν πολύ γρήγορα από τις συνεχώς αυξανόμενες δημόσιες δαπάνες και τον πληθωρισμό.
Γ. Β. Δερτιλής, Ιστορία του Ελληνικού Κράτους 1830-1920, τ. Β΄, Βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα 2005, σ. 886

2007
26 Μαϊου 2007
Α.1.1.
Να προσδιορίσετε αν το περιεχόμενο των ακόλουθων προτάσεων είναι σωστό ή όχι, γράφοντας στο τετράδιό σας τη λέξη “Σωστό” ή Λάθος δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί στην κάθε πρόταση:
Α. Το κόστος των Βαλκανικών πολέμων κλόνισε την ελληνική οικονομία
Β. Οι Δηλιγιαννικοί υποστήριζαν τους μεγαλογαιοκτήμονες της Θεσσαλίας.
Γ. Το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος Σ.Ε.Κ.Ε. μετονομάστηκε σε Λαϊκό Κόμμα.
Δ. Το πρώτο παγκόσμιο Παν-ποντιακό Συνέδριο οργανώθηκε στη Μασσαλία του 1918.
Ε. Το Μάρτιο του 1921 ο μητροπολίτης Αμάσειας Γερμανός πρότεινε στον υπουργό εξωτερικών Μπαλτατζή συνεργασία με τους Κούρδους και τους Αρμένιους.
            2007
26 Μαϊου 2007
Α.1.1.
                                                                                    Μονάδες 10
ΘΕΜΑ Α2
Α.2.1. Ποιες μεγάλες επενδύσεις έγιναν στην Αθήνα στους τομείς της υδροδότησης και της παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος κατά την περίοδο του μεσοπολέμου;
                                                                                                Μονάδες 12

                                                                                                Μονάδες 10

2006
30 Μαϊου 2006

Α.1.1. Να προδιορίσετε αν το περιεχόμενο των ακόλουθων προτάσεων είναι σωστό ή όχι, γράφοντας στο τετράδιο σας τη λέξη <<Σωστό ή Λάθος>> δίπλα στον αριθμό που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση:
1. Το μεγαλύτερο μέρος του εξωτερικού εμπορίου της Ελλάδας στη διάκεια του πρώτου αιώνα της ανεξαρτησίας της αφορούσε γεωργικά προϊόντα.
2. Η Εθνική Τράπεζα ιδρύθηκε το 1927
3. Ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος ήταν αρχηγός των Πεδινών.
4. Ο Χαρίλαος Τρικούπης θεωρούσε το Κράτος ως μοχλό της οικονομικής ανάπτυξης.
5. Η Πατριαρχική Επιτροπή (1918) αποσκοπούσε στην οργάνωση του επαναπατρισμού των εκτοπισμένων.
                                                                                                Μονάδες 10
Α2
Α.2.1. Με ποιον τρόπο αντιμετωπίστηκε οριστικά το πρόβλημα της διανομής των <<εθνικών γαιών>> μετά το 1870;
                                                                                                Μονάδες 14
Α.2.2. Πώς εκδηλώθηκε στην Ελλάδα η κρίση του 1932 και ποιες ήταν οι επιπτώσεις της στο οικονομικό πεδίο;
                                                                                                Μονάδες 14
6 Ιουλίου 2006
Α.1.2.
Να δώσετε το περιεχόμενο των όρων που ακολουθούν:
Α. ΟΥΛΕΝ
Β. Ομάδα Ιαπώνων
Γ. Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (Σ.Ε.Κ.Ε.)
                                                                                                Μονάδες 12

2005
4 Ιουλίου 2005
Α.1.1.
Α.1.1. Να προδιορίσετε αν το περιεχόμενο των ακόλουθων προτάσεων είναι σωστό ή όχι, γράφοντας στο τετράδιο σας τη λέξη <<Σωστό>> ή <<Λάθος>> δίπλα στον αριθμό που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση:
1. Στη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης η Σύρος δέχτηκε κύματα προσφύγων, κυρίως από τη Χίο.
2. Η εμφάνιση και ανάπτυξη της βιομηχανίας στον ελληνικό χώρο κατά το 19ο αιώνα παρουσίασε ελάχιστα κοινά σημεία με όσα συνέβαιναν στο πεδίο αυτό στη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη.
3. Η αμερικανική εταιρεία ΟΥΛΕΝ ανέλαβε την εγκατάσταση μονάδων παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος στην πρωτεύουσα αλλά και τη δημιουργία σύγχρονου δικτύου αστικών συγκοινωνιών.
4. Ο Ελ. Βενιζέλος το 1910, παρά την πίεση των οπαδών του, υποστήριξε την ψήφιση νέου συντάγματος και όχι την αναθεώρηση του υπάρχοντος.
5. Το ραλλικό κόμμα ήταν αντίθετο προς τον εκσυγχρονισμό.
                                                                                                            Μονάδες 10

Β1
Αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να παρουσιάσετε τους παράγοντες που επέτρεψαν τη δημιουργία της μεγάλης ιδιοκτησίας μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας (1881), καθώς και τις επιπτώσεις του γεγονότος αυτού στην οικονομική και κοινωνική ζωή της Ελλάδας μέχρι το τέλος των βαλκανικών πολέμων.
                                                                                                            Μονάδες 25
Κείμενα
Α. Στο αγροτικό ζήτημα της Θεσσαλίας, το οποίο σημείωσε έξαρση κατά την κρίσιμη περίοδο της μετάβασης από την οθωμανική στην ελληνική κυριαρχία, η σύμβαση της προσάρτησης επέβαλλε το σεβασμό των υπαρχόντων δικαιωμάτων όλων εκείνων, οι οποίοι κατείχαν νόμιμους οθωμανικούς τίτλους σε κάθε είδους γαίες ή ακίνητα. Η διάταξη θεωρήθηκε ότι εξομοίωνε όλους τους σχετικούς με τη γη οθωμανικούς τίτλους και τους αναγνώριζε ως αποδεικτικά στοιχεία ιδιοκτησίας  εκλήφθηκε δε ως προνομιακή μεταχείριση των Οθωμανών κατόχων τίτλων γης και οδηγούσε στην ενίσχυση της θέσης των τελευταίων, εξαιτίας και της ισχύος της απόλυτης ατομικής ιδιοκτησίας στην ελληνική νομοθεσία, σε αντίθεση με τους όποιους περιορισμούς επέβαλλε ο οθωμανικός νόμος. Αφορούσε όμως, κατ΄ επέκταση, και τους Έλληνες αγοραστές –προπάντων κεφαλαιούχους της ομογένειας-, οι οποίοι  ενόψει της προσάρτησης είχαν σπεύσει να αποκτήσουν κτήματα στη Θεσσαλία. Από την άλλη πλευρά, η δίκαιη απαίτηση των καλλιεργητών για απόκτηση ιδιόκτητης γης μετά την απελευθέρωση, όχι μόνο δεν πραγματοποιήθηκε αλλά αντίθετα συνοδεύτηκε και με την επιδείνωση των καλλιεργητικών σχέσεων, εξαιτίας και της μη οριοθέτησης των δικών τους δικαιωμάτων.
Αγγελική Σφήκα-Θεοδοσίου, <<Ο Τρικούπης και το θεσσαλικό ζήτημα>>, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, περ. <<ΕΓΝΑΤΙΑ>>, τ. 5, σελ. 124, UNIVERSITY STUDIO PRESS, 1995-2000

Β. Η ανάγκη να διατηρηθεί η δανειοληπτική ικανότητα της Ελλάδας στο εξωτερικό εμπόδιζε αρκετές φορές τη διαδικασία της εσωτερικής μεταρρύθμισης. Ο Τρικούπης απέφυγε π.χ. να κάνει μεταρρυθμίσεις στη γεωργική γη της νεαποκτημένης επαρχίας της Θεσσαλίας, της οποίας τη γεωργία χαρακτήριζαν τα μεγάλα τσιφλίκια, για να μην προσβάλει τις ευαισθησίες (…) των πλουσίων Ελλήνων του εξωτερικού, που έδειχναν όλο και μεγαλύτερη τάση να επενδύουν στη μητέρα πατρίδα.
Richard Clogg, <<Σύντομη Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας>>, σσ. 137-138, εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα 1999
4 Ιουνίου 2005
Αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις: 1. Να επισημάνετε το ρόλο της Μεγάλης Ιδέας στην πολιτική και την οικονομία κατά τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας της Ελλάδας –Μονάδες 10- και 2. να παρουσιάσετε τις επιλογές του βενιζελισμού αναφορικά με τις εθνικές επιδιώξεις και τον εκσυγχρονισμό του κράτους Μονάδες 15
                                                                                                Μονάδες 25

Κείμενα
Α. Για τους Έλληνες η καθολικότητα της Μεγάλης Ιδέας ήταν συμπληρωματική της αοριστίας της: ένα άλλοθι, μια θαυματουργή γέφυρα των αντιθέσεων, μία μετάθεση στο άδηλο μέλλον της λύσης όχι μόνο του αλυτρωτικού ζητήματος –που άλλωστε η Μεγάλη Ιδέα δεν το αφορούσε ρητά και αποκλειστικά-, αλλά του συνόλου των ελληνικών προβλημάτων.
Έλλης Σκοπετέα, <<”Το πρότυπο Βασίλειο” και η Μεγάλη Ιδέα>>, σ. 268, εκδόσεις Πολύτυπο, Αθήνα 1988
Β. Ο βενιζελισμός αποδεικνύεται ο πιο συνεπής, διορατικός και πραγματιστικός φορέας της εθνικής ολοκλήρωσης. […] Αυτοκαθορίζεται και νομιμοποιείται με αναφορά στο Έθνος ως ενιαίο σύνολο, που αγκαλιάζει Παλαιά Ελλάδα, Νέες Χώρες και αλύτρωτους.
Γιώργου Μαυρογορδάτου, <<Μελέτες και Κείμενα για την περίοδο 1909-1940>>, σσ. 43-44, Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα 1982
Γ. <<Με την φυσικήν επάνοδον εις τα όρια εντός των οποίων ο ελληνισμός έδρασεν από της προϊστορικής εποχής, να δημιουργήσωμεν, λέγω, μίαν μεγάλην Ελλάδα ισχυράν και πλουσίαν, ικανήν να αναπτύξη εντός των ορίων την ζωτικήν βιομηχανίαν, ικανήν ως εκ των συμφερόντων τα οποία θα εξεπροσώπει, να συνάψη συμβάσεις μετ΄άλλων κρατών υπό αρίστους δυνατούς όρους>>.
(Αγόρευση του Βενιζέλου στη Βουλή τον Σεπτέμβριο του 1915)
……………………………………………………………………………………………………………………………………………….....
Δεν οιστρηλατούσε* πλέον τους αστούς η μορφή του μαρμαρωμένου βασιλιά, τους εξεσήκωνεν η σκέψις ότι πρέπει η Ελλάς να παύση να είναι ψωροκώσταινα…
    (Κρίση του Θ. Βαϊδη στο έργο του <<Ελ. Βενιζέλος>> για τους οικονομικούς στόχους της εθνικής εξόρμησης)
Θ. Διαμαντόπουλου, Οι πολιτικές δυνάμεις της βενιζελικής περιόδου. Ο βενιζελισμός, τόμος 1ος, τεύχος α΄, σ.152, εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα 1985
……………………………………………………..
 *οιστρηλατώ: μεταδίδω ενθουσιασμό



2004                           1 Ιουνίου 2004
ΘΕΜΑ Β1
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα και τον πίνακα που σας δίνονται και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναζητήσετε τους λόγους της μετανάστευσης των Ελλήνων, κυρίως στις Η.Π.Α., στα τέλη του 19ου αιώνα, και να εκτιμήσετε την έκταση και τα οφέλη που προέκυψαν για την ελληνική οικονομία ως τις αρχές του 20ου αιώνα.
                                                                                                Μονάδες 25
Η παραγωγική έκρηξη και η κατάρρευση του εμπορίου της ελληνικής σταφίδας
Ενέτειναν την υπερατλαντική μετανάστευση από τις σταφιδοπαραγωγικές περιοχές καθώς και από τις γειτονικές, οι οποίες τους έστελναν εποχικούς εργάτες. Η ελληνική σταφιδοπαραγωγή είχε επωφεληθεί από την επιδημία φυλλοξήρας, που είχε πλήξει τα γαλλικά αμπέλια γύρω στα τέλη της δεκαετίας του 1860 και είχε αποδεκατίσει τη γαλλική παραγωγή. Η Ελλάδα κινήθηκε με τρόπο ώστε να καλύψει το κενό στην παγκόσμια αγορά, όπου οι τρεις κύριοι αγοραστές ήταν η Μεγάλη Βρετανία, η Γερμανία και η Ρωσία. Καθώς οι τιμές του εξαγόμενου προϊόντος ανέβηκαν στα ύψη, η σταφιδοκαλλιέργεια αντικατέστησε την ελαιοκαλλιέργεια όπως και την καλλιέργεια σιτηρών… Η ευημερία αφορούσε πρωτίστως τους σταφιδέμπορους και τους τοκογλύφους και έλαβε τέλος στη δεκαετία του 1890.
(Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αι., Αλ. Κιτρόεφ, <<Η υπερατλαντική μετανάστευση>>, τ. Α1 σ. 134).


Β.
Μετανάστευση προς τις Η.Π.Α. (1880-1920)
Χώρα προέλευσης
Αριθμός μεταναστών
Πληθυσμός των χωρών το 1910
%
Ελλάδα
370.000
2.800.000
13,2
Ιταλία
4.776.000
34.700.000
12,7
Ισπανία
109.000
20.000.000
0,5
Πορτογαλία
203.000
5.500.000
3,7
Ρουμανία
85.000
7.200.000
1,2
Βουλγαρία
65.000
4.300.000
1,5

                                    (Κ. Τσουκαλά,  <<Εξάρτηση και αναπαραγωγή>>, σσ. 148-149)
Γ. Στον πελοποννησιακό και αθηναϊκό Τύπο δημοσιεύονταν τακτικά ιστορίες, όπου περιγραφόταν ο πλούτος αγροτικών περιοχών, χάρη στα εμβάσματα ή την επιστροφή των ίδιων των μεταναστών. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι στα συγκεκριμένα παραδείγματα περιλαμβανόταν η παρακμή της τοκογλυφίας στις επαρχίες, χάρη στα διαθέσιμα σ΄αυτές τις περιοχές κεφάλαια, τα οποία στέλνονταν από το εξωτερικό. Στην Πελοπόννησο, τα εμβάσματα προκάλεσαν την αναγκαστική πτώση των επιτοκίων από 25% σε 6-8% και την ουσιαστική εξαφάνιση των δανειστών που είχαν αρχίσει να πλουτίζουν. Επίσης αυξήθηκε η αξία της γης και της εργασίας.
(Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αι., Αλ. Κιτρόεφ, <<Η υπερατλαντική μετανάστευση>>, τ. Α1 σ. 141-142) 

2004                                                   1 Ιουλίου 2004
Α.2.2. Ποιοι λόγοι οδήγησαν στην καθυστέρηση της εμφάνισης και ανάπτυξης του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα κατά τον 19ο αιώνα σε σχέση με άλλες χώρες;
                                                                                                Μονάδες 14



2003                                                  4 Ιουλίου
Α.2.1.
Ποιες ήταν οι μεγάλες επενδύσεις που πραγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή;
                                                                                                Μονάδες 14
                                                            3 Ιουνίου 2003
Α.1.2. Να δώσετε το περιεχόμενο των ακόλουθων ιστορικών όρων:
·         Εθνικές γαίες
·         Φεντερασιόν
·         Ομάδα Ιαπώνων
Μονάδες 12
Α.2.1. Ποιες ήταν οι συνέπειες των Βαλκανικών Πολέμων για την εθνική Οικονομία;
                                                                                                Μονάδες 15








2002   1 Ιουνίου 2002

Α.2.α. Ποιοι ήταν οι λόγοι τη ίδρυσης και ποια τα αποτελέσματα της δραστηριότητας της Τραπέζης της Ελλάδος έως το 1932;

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου